Fake news en trollaccounts vormen een groeiend gevaar voor overheden, bedrijven en individuen. Gerichte desinformatiecampagnes kunnen niet alleen onrust en onzekerheid veroorzaken bij stakeholders, maar ook ernstige reputatieschade toebrengen aan organisaties. Een nepbericht kan aandeelkoersen laten kelderen, publieke opinies manipuleren of het vertrouwen in overheidsinstanties ondermijnen. Daarbij wordt de verspreiding van fake news steeds geraffineerder, aangedreven door kunstmatige intelligentie en sociale media-algoritmes die polariserende inhoud belonen. Het herkennen en bestrijden van deze dreiging is daarom essentieel om de integriteit van onze informatiesamenleving te beschermen en stabiliteit te waarborgen. Het grote gevaar van fake news en trollen
Van Trump tot “wappies”
Fake news. In mijn beleving maakte Donald Trump de term wereldberoemd. In coronatijd kwamen daar de alternatieve feiten bij van mensen die door het grote publiek ‘wappies’ genoemd werden. Inmiddels weet iedereen dat trollaccounts die desinformatie verspreiden een beproefde tactiek zijn van oost en waarschijnlijk ook west.
Trollaccounts: een wereldwijd probleem
Het exacte aantal actieve trollaccounts op sociale media is lastig vast te stellen, maar de schattingen die er zijn laten zien dat hun aanwezigheid impactvol is. Op Twitter groeide het aantal Kremlin-gelinkte trollaccounts van 58 eind 2021 naar 697 begin 2022. Facebook meldde in het tweede kwartaal van 2021 dat ongeveer 5% van zijn maandelijks actieve gebruikers uit nepaccounts bestond, en in 2019 werden meer dan 15.000 pagina’s, beheerd door trollfarms in Kosovo en Macedonië, geïdentificeerd die zich richtten op een Amerikaans publiek. TikTok ontdekte begin 2022 ongeveer 100 accounts die deel uitmaakten van een Kremlin-trollnetwerk. Dat zijn dus accounts die elkaar liken en zo omhoogduwen in de algoritme-gedreven populariteitsranking.
Twitter pakt daarnaast wekelijks tussen de 8,5 en 10 miljoen verdachte nepaccounts aan. Deze cijfers benadrukken de wijdverspreide en diverse activiteiten van trollaccounts op grote platforms, variërend van honderden geïdentificeerde profielen tot miljoenen verdachte accounts.
De rol van AI bij trollaccounts
Trollaccounts worden steeds moeilijker te onderscheiden van echte accounts door de inzet van geavanceerde technologieën. AI-tools zoals This Person Does Not Exist genereren overtuigende profielfoto’s, terwijl geavanceerde vertaalsoftware en tekstgeneratoren trollen in staat stellen foutloos en overtuigend in elke taal te posten. Zo kunnen trollen uit landen als Noord-Korea of Rusland, zonder enige taalkundige achtergrond, toch effectief polariserende berichten creëren en reacties uitlokken. Bovendien kan AI automatisch inspelen op actuele discussies, waardoor trollaccounts snel en doelgericht het vuurtje kunnen opstoken in online debatten. Hierdoor vervagen de grenzen tussen nep en echt, en wordt het steeds moeilijker ze te herkennen: het grote gevaar van fake news en trollen.
Ironie een zwakke plek
De fakeaccounts hebben wel moeite met ingewikkeldere taalconstructies, zoals ironie. Een treffend voorbeeld speelde zich af rond het parodieaccount Visit Urk op X. Het account plaatste een satirische tweet waarin stond dat een medewerker van de thuiszorg was gearresteerd omdat zij op zondag een zuurstoffles zou hebben vervangen bij een COPD-patiënt. In het streng christelijke Urk zou dit namelijk gezien worden als werk op de dag des Heren, wat verboden is. Iedere Nederlander – of je de grap nu waardeert of niet – begrijpt direct dat dit satire is. Toch barstten de reacties van verontwaardiging los, volgens mij dus voornamelijk afkomstig van trollaccounts: “In wat voor land leven wij? Schande!”
Wat opviel, was hoe snel deze verontwaardigde reacties likes kregen, terwijl ‘echte’ mensen juist probeerden uit te leggen dat het om een parodie ging. Dit incident laat niet alleen zien hoe trollaccounts ironie missen, maar tegelijkertijd ook hoe snel ze een fictieve situatie kunnen uitbuiten om polarisatie aan te wakkeren. Interessant én inzichtvol.
Vermengen van feit en fictie; Het grote gevaar van fake news en trollen
Door fake nieuws te combineren met echte gebeurtenissen, gaan feit en fictie volledig in elkaar over, zoals in een roman van Dan Brown. Dit werd afgelopen week pijnlijk duidelijk rondom het vertrek van staatssecretaris Nora Achahbar en twee NSC-Kamerleden. Een situatie die uitmondde in een explosief maatschappelijk debat en bijna het einde van kabinet Schoof had betekend. Terwijl Achahbar uiteindelijk aangaf op te stappen vanwege “polariserende omgangsvormen” en expliciet ontkende dat racisme een rol speelde, hadden ‘betrouwbare bronnen’ al geframed dat racisme de aanleiding was.
Trollaccounts zetten deze leugen – die dus door politieke spindoctors de wereld in geholpen was – kracht bij om het vuur verder op te stoken met polariserende berichten die emoties hoog deden oplaaien. Ondertussen versterkten traditionele media zoals De Telegraaf het negatieve sentiment rond Achahbar door haar neer te zetten als een “onzichtbare” staatssecretaris, wat publieke opinies verder op scherp stelde. In deze maalstroom van halve waarheden, suggestieve verhalen en trollenlogica werd het onderscheid tussen feit en fictie al snel onherkenbaar. En, over al het bovenstaande viel dus bijna een kabinet. Hoe duidelijk wil je het grote gevaar van fake news en trollen hebben?
Wat kunnen we doen tegen fake news?
Het bestrijden van fake news begint bij onszelf. Om ons te wapenen tegen fake news is een combinatie van bewustwording, kritisch denken en verantwoord mediagebruik essentieel. Het begint met het fact-checken van informatie via betrouwbare tools en bronnen – een cruciale rol voor journalisten, die hun verantwoordelijkheid moeten nemen door claims zorgvuldig te verifiëren. Dat wordt door de steeds kleiner wordende redacties dus moeilijker. Het vergelijken van berichten op meerdere gerenommeerde nieuwskanalen helpt om feiten van fictie te scheiden en voorkomt dat we ons laten meeslepen door eenzijdige narratieven.
Diversiteit in nieuwsconsumptie is eveneens belangrijk: door verschillende perspectieven te lezen, vermijden we de valkuil van echo chambers. Deze ontstaan wanneer mensen alleen informatie consumeren die hun bestaande overtuigingen bevestigt, omdat ze zichzelf omringen met gelijkgestemde bronnen en perspectieven.
Ik lees Trouw, AD, De Volkskrant, De Telegraaf en nu.nl naast Daily Mail, The Guardian, maar ook FOX, Tass en The China Daily. Het is verbazend om die verschillende perspectieven te zien. Bij breaking news is het daarnaast verstandig om geduld te hebben en niet direct conclusies te trekken, denk aan de aftredende staatssecretaris, aangezien de eerste rapportages vaak onvolledig of onnauwkeurig zijn. Verder helpt het om hoogwaardige, professionele journalistiek te steunen, wat bijdraagt aan het versterken van publieke vertrouwen en het bestrijden van desinformatie. Betaal voor online nieuwsconsumptie. Tot slot is het belangrijk om onszelf en anderen op te leiden in nieuws- en digitale geletterdheid, zodat we fake news beter kunnen herkennen en verantwoord omgaan met sociale media door onjuiste informatie niet te delen en schendingen te melden. Het samen bouwen van een weerbare informatiesamenleving is echt broodnodig.
Vragen? Neem contact met me op.